Liza Titawano

Ook voor het Britse parlement begint vrijdag het zomerreces, maar na de toenemende onrust binnen de Conservatieve Partij van premier Theresa May is het de vraag of ze met een gerust hart op vakantie kan.

May heeft in elk geval wel een vakantie gepland: de komende week zal ze doorbrengen in het noorden van Italië en na een kort bezoek aan België, voor de honderdste herdenking van de Slag om Passendale, gaat ze nog twee weken wandelen in de Zwitserse Alpen.

Ze zal het nodig hebben, want de afgelopen weken waren voor haar niet gemakkelijk. Nadat ze met de Conservatieven tijdens de parlementsverkiezingen op 8 juni geen meerderheid wist te behalen en daarom de samenwerking aan moest gaan met de Noord-Ierse nichepartij DUP (Democratische Unionistische Partij), is haar premierschap gedoemd vroegtijdig te eindigen.

Binnen de Conservatieven heerst grote verdeeldheid over hoe de Brexit, de Britse uittreding uit de Europese Unie, te regelen en worden er mensen genoemd die May zouden kunnen vervangen. Daarnaast moest May haar ministers dinsdag nog streng toespreken, nadat er meerdere malen uitspraken, zogenoemd afkomstig van de minister van Financiën Philip Hammond, waren gelekt naar de pers.

Hammond zou onder meer hebben gezegd dat ambtenaren "overbetaald" waren en dat het besturen van een trein zo makkelijk was dat "zelfs vrouwen het konden". En een bron liet tegenover The Telegraph weten dat Hammond het Brexit-proces wilde frustreren en dat hij de pro-Brexit-ministers "piraten" noemde die hem "gevangen hielden".

Verdeeldheid
Al dat lekken is het gevolg van grote verdeeldheid binnen de Conservatieven, meent Gareth Davies, deskundige op het gebied van Groot-Brittannië aan de Vrije Universiteit. "May heeft een gebrek aan krediet bij haar ministers en de meesten van hen waren tegen de Brexit. Daarnaast zitten er een paar figuren, zoals Boris Johnson (minister van Buitenlandse Zaken en voorheen de burgemeester van Londen, red.) met hele sterke meningen. Zo’n kabinet vraagt een hele krachtige premier en die zit er niet."

Het is dan ook wat Davies betreft onzeker of de huidige regering de herfst wel haalt. "Je moet je niet afvragen waarom May deze baan nog heeft, het is meer de vraag wie er op dit moment premier wil zijn. De huidige chaos komt namelijk niet alleen door haar regering, maar ook door alle onzekerheid die de Brexit met zich meebrengt."

Volgens Rem Korteweg, onderzoekers aan het Instituut Clingendael, staat May de komende maanden zwaar onder druk en hangt alles samen met hoe ze de Brexit-onderhandelingen de komende tijd aan zal sturen. "Ze is aangeschoten wild. Het gaat om de juiste timing van leiderschap, want als ze concessies doet tijdens de Brexit-onderhandelingen, keert ze zich tegen de harde Brexiteers (voorstanders van een harde Brexit waarbij alle banden met de EU worden doorgeknipt, red.). En als ze zich juist hard op stelt heb je kans op een patstelling in de onderhandelingen en vreest May een motie van wantrouwen van de voorstanders van een zachte uittreding."

Leiderschapswissel
En als die motie er dan ligt, is het de vraag of het Verenigd Koninkrijk een leiderschapswissel kan krijgen zonder dat er verkiezingen worden uitgeschreven, zoals dat bij David Cameron een jaar geldeden gebeurde nadat de Britten in het referendum voor de Brexit kozen.

Waar de Conservatieven zich namelijk veel zorgen over maken is de opkomst van de linksgeoriënteerde Labour Party van Jeremy Corbyn. Zijn partij deed het tegen verwachting goed tijdens de parlementsverkiezingen en de Conservatieven zijn er niet gerust op dat ze bij nieuwe verkiezingen boven Labour uit zullen komen.

"Daarom hebben ze onderling een soort monsterverbond gesloten om te zorgen dat May voorlopig niet opstapt en er nieuwe verkiezingen worden uitgeroepen", stelt Korteweg. "Tijdens Cameron was de partij meer een eenheid en kon er makkelijker een leiderschapswissel plaatsvinden zonder dat er opnieuw gestemd moest worden, maar nu is de partij daar veel te gespleten voor."

Beslissend
De maand oktober zou volgens Korteweg beslissend kunnen zijn voor May. Dan vindt er, twee weken na het partijcongres van de Conservatieven, een Europese top plaats waarbij de tussentijdse resultaten van de Brexit-onderhandelingen worden besproken.

"Nu is de eindafrekening, hoeveel geld de Britten na uittreding nog aan Europa verschuldigd zijn, bijvoorbeeld een heet hangijzer. Die eindafrekening wordt onder meer bepaald door het Britse aandeel aan het Europese budget, aan Europese landbouwfondsen en de pensioenen voor Britse EU-ambtenaren. De Britten willen zo min mogelijk betalen en de EU wil niet verder praten als er geen principeakkoord is over het sluiten van de rekening. Dit zou best eens kunnen eindigen in een patstelling met alle gevolgen voor May’s positie."

Plan
Ondanks dat de maandelijkse onderhandelingsrondes de afgelopen week daadwerkelijk zijn begonnen, ontbreekt het aan Britse kant nog steeds aan een duidelijk plan van aanpak als het bijvoorbeeld gaat om het vrije verkeer van goederen. VU-deskundige Davies: "De vraag is hoeveel de Britten aan soevereiniteit willen opgeven zonder dat hun economie daar heel erg onder te leiden heeft. Duidelijk is wel dat de Britten hun best doen om er een zo’n goed mogelijke deal uit te halen, maar ze hebben geen duidelijk einddoel en dat is alarmerend."

Want hoe langer het ontbreekt aan een duidelijk plan voor vrij verkeer van personen en goederen, des te meer banken en bedrijven er voor zullen kiezen Groot-Brittannië te verlaten. "Het bedrijfsleven roept steeds harder om duidelijkheid", zegt Davies, "want met de Britse economie gaat het steeds slechter. De gezondheidszorg en de openbare dienstensector lopen steeds slechter en staan op het punt van afbreken. En vooral de armen hebben hier last van."

Hoewel veel Britten het misschien wel inzien durft, volgens Davies, binnen de regering niemand het referendum tegen te spreken. "Niemand durft te zeggen dat er een enorme fout is gemaakt, dat Groot-Brittannië binnen de interne markt moet blijven om slechte economische gevolgen te minimaliseren, want dat is alsof je het referendum deels terugdraait. En iedereen was het er over eens dat de uitslag ervan legitiem was."

Beeldvorming
Ook de beeldvorming zat de Britten begin van de week niet mee. Op de eerste dag van de onderhandelingen in Brussel ging er een foto de ronde waarop de Europese Brexit-onderhandelaar Michel Barnier aan tafel zat met dikke pakken dossiers voor de neus, terwijl de Britse hoofdonderhandelaar David Davis zonder dossiers tegenover hem zat.

"Dat was natuurlijk een heel makkelijk grapje", zegt Korteweg, "want achteraf bleek de foto aan het einde van hun bijeenkomst te zijn gemaakt en waren ze al aan het inpakken, maar de toon was gezet."

Vanuit de EU zijn er namelijk wel grote zorgen over de gang van zaken in het Britse parlement. "Het maakt Europa niet zozeer uit wie de Britten als leider hebben, de zorgen gaan meer over het feit dat niet duidelijk is of de huidige regering er straks nog zit om alle afspraken na te leven die er tijdens de onderhandelingen zijn gemaakt. Niemand weet of een nieuwe leider de gemaakte afspraken zal nakomen."

Zou het uitroepen van een nieuw referendum over de daadwerkelijke inhoud van de Brexit zin hebben? Kortweg: "Het is begrijpelijk dat daar over wordt gesproken omdat er vorig jaar niet werd gestemd over hoe de uittreding eruit moest zien. Maar stel er ligt een uittredingsakkoord en dat wordt van tafel gestemd, wat dan? Dan is de chaos compleet en de verdeeldheid in Groot-Brittannië nog groter. Het is de vraag of je dat moet willen."