zondag 16 april 2017 / NU.nl /

Online / BUITENLAND

Wat wil de Turkse president Erdogan met het referendum écht bereiken?

Zondag gaat Turkije naar de stembus om in een referendum voor of tegen de wijzigingen van de grondwet te stemmen. Voor president Recep Tayyip Erdogan is een ja cruciaal, maar wat wil hij nu echt bereiken?

 

Een nieuw en sterk Turkije, dat economisch stabiel is en krachtig genoeg om terrorisme te bestrijden. Dat is waar het referendum volgens de AK-partij van Erdogan en zijn aanhangers om gaat.

Daarnaast is Erdogan een krachtig leider met conservatieve islamitische waarden en iemand die zich sterk weet te houden ten opzichte van het westen. Meer macht in zijn handen, wat door de grondwetswijzigingen mogelijk wordt gemaakt, zal daarom goed zijn voor de toekomst voor Turkije.

 

"Allemaal verkiezingsretoriek", stelt Erik-Jan Zurcher, hoogleraar Turkse studies aan de Universiteit Leiden. "Waar het Erdogan echt om gaat is de macht die hij met een ja op zondag nog meer naar zich toe kan trekken. Hij ziet zichzelf als de onmisbare leider van Turkije, hem de macht geven is de wil van het volk, de échte vorm van democratie."

 

De in totaal achttien wijzigingen waar het Turkse volk over zal stemmen gaan onder meer over een nieuw politiek systeem waarin de premier verdwijnt, de ambtstermijn van de president en het parlement vijf in plaats van vier jaar wordt en waarin de president direct gekozen zal worden door het volk en ook herkiesbaar zal zijn. Dit alles zou in gaan in 2019, dan staat voor Erdogan de teller op nul en er vanuit gaande dat hij de verkiezingen zal winnen, zijn AK-partij is immers al vijftien jaar de grootste, kan hij in elk geval aanblijven tot 2029.

 

Er gaan geluiden dat de president het hierom te doen is, omdat wanneer hij president af is hij geen immuniteit meer geniet en door verschillende partijen vervolgd zal worden wegens corruptie en machtsmisbruik. Volgens Zurcher is dat voor Erdogan echter niet per se van belang. "Hij is er simpelweg van overtuigd dat hij de juiste grootmacht is voor Turkije."

 

Breed plan
Volgens Turkije-kenner Joost Lagendijk heeft Erdogan wel degelijk een breder plan voor het 'nieuwe Turkije', het Turkije dat in 2023, wanneer het land honderd jaar bestaat, er heel anders uit zal zien. "Turkije moet een sterke speler in de regio worden, het land moet in de top tien van beste economieën ter wereld komen en de samenleving moet meer gebaseerd op sociaal conservatieve waarden."

 

Volgens Lagendijk heeft Erdogan het presidentieel systeem nodig om dit te bereiken. "Het is te kort door de bocht om wat hij wil een dictatuur te noemen, ik zou het eerder omschrijven als een electorale autocratie."

Hoewel de Turkse economie onder Erdogan er na zijn verkiezingswinst in 2002 enorm op vooruit is gegaan, moet de president nu wel aan de slag om op dat gebied weer stappen te maken want momenteel staat het er niet goed voor. Zeker na de mislukte coup in juli 2016 is het toerisme teruggelopen en blijven investeerders weg.

 

Na de coup werden duizenden mensen opgepakt vanwege vermeende banden met de beweging van geestelijk leider Fethullah Gülen, die volgens de regering achter de couppoging zat. Ook mogen Turken, waaronder Nederlandse Turken, niet het land uit om die reden en worden mensen buiten Turkije weggehouden vanwege diezelfde vermeende banden.

 

Dit laatste geldt ook voor Turkije-kenner Lagendijk. Afgelopen najaar kon hij niet terugkeren naar het land waar hij al jaren woont, sindsdien zit hij in Nederland. "Als Erdogan deze harde toon vast blijft houden, blijven die toeristen en investeerders weg, iets wat de economie geen goed zal doen", zegt Lagendijk.

 

Afhankelijk
Turkije is economisch gezien voor het grootste gedeelte afhankelijk van handel met Europa, en "hoe graag Erdogan ook zou willen dat het niet zo was, hij kan een dergelijke relatie niet met Rusland of de golfstaten opbouwen", meent Zurcher. "De golfstaten hebben een problematische markt en de markt van Rusland is voornamelijk gericht op energie, dat is een heel eenzijdige markt. Europa is zodoende dominant in Turkije."


Volgens Lagendijk zal een ja tijdens het referendum, daar wijzen de laatste betrouwbare peilingen nu op, zorgen voor een hernieuwde relatie met de EU die voor Europa best positief kan uitpakken. "Toetreding tot de Europese Unie is voor de Turken niet meer zo belangrijk, daar gelooft Erdogan niet meer in, maar een gemoderniseerde economische relatie met Europa in ruil voor hulp bij de strijd tegen IS en behoud van de vluchtelingendeal zal wel interessant voor hem zijn."

 

Peilingen
Wat de uitslag zondag zal worden moet natuurlijk nog uitwijzen, maar de laatste peilingen wijzen er wel op dat een nipte meerderheid van de Turken ja zal stemmen. Toch zijn die peilingen volgens Petra de Bruijn, Universitair docent Turkse Cultuur en Maatschappij aan de Universiteit Leiden, absoluut koffiedik kijken. "Een grote groep weet nog niet wat het gaat stemmen en bovendien durft niet iedereen zijn stem uit te spreken uit vrees hun baan te verliezen, dus het blijft afwachten wat de uitslag zal zijn."

 

De sfeer rond het referendum wordt volgens de Bruijn wordt getekend door angst. "Het ja-kamp laat weten dat als je nee stemt, je een stem geeft aan terrorisme. Als je ja stemt, dan gaat Erdogan de dreiging vanuit de Gülen-beweging, maar ook die vanuit de PKK bestrijden."

 

Interessant zal zijn wat de aanhangers van de nationalistische MHP gaan stemmen. "De leider van de partij, Devlet Bahceli, heeft zich achter het ja-kamp geschaard en de partij kan de ja-stem aan een meerderheid helpen. Maar een grote groep dissidenten binnen de partij wil vernieuwing en van hun eigen leider af, en naar verwachting zal niet iedereen van hen voor de grondwetswijzigingen stemmen."

 

Feit is dat de gespannen verhoudingen met Europa, onder meer nadat Nederland Turkse ministers verbood in Nederland campagne te voeren, Erdogan zeker stemmen opleveren. De Bruijn: "Erdogan verwoordt een anti-Europees sentiment dat onder de Turkse bevolking leeft. Dit sentiment is zeker de laatste maanden aangewakkerd door wat er in Nederland en Duitsland is gebeurd."

 

En stemt Turkije zondag toch nee? Dan zal er volgens hoogleraar Zurcher niet zoveel veranderen aan de huidige situatie in het land. "Erdogan zal de macht niet zomaar uit handen geven, alleen blijft het dan meer bij macht in de praktijk. Hij zal niet de totale macht naar zich toe kunnen trekken"