Liza Titawano

Zondag kiest Turkije een nieuw parlement. Dat de AK-partij van zittend president Recep Tayyip Erdogan wint is zo goed als zeker, maar belangrijker is wat de oppositie doet. NU.nl zet op een rij wat u moet weten over de verkiezingen. 

1. De AK-partij is al dertien jaar aan de macht.

En wat president Erdogan betreft blijft dat voorlopig ook zo. Hij werd vorig jaar, nadat hij ruim tien jaar premier van Turkije was, verkozen tot president. Wat hem betreft krijgt hij door de invoering van een presidentieel systeem nóg meer macht in handen dan hij nu al heeft.

Momenteel wordt Turkije geregeerd vanuit een parlementair systeem, maar als Erdogans AK-partij (ook wel AKP) met de verkiezingen zondag een tweederdemeerderheid in het parlement haalt, zal hij lineair de grondwet wijzigen en een presidentieel systeem invoeren.

Critici vrezen dat Erdogan daarmee als een Poetin van Turkije zal worden. "Zijn beleid is steeds meer een one man rule aan het worden", stelt Ozan Sakar, econoom en werkzaam in Istanbul bij Descartes Capital, een Brits bedrijf dat investeerders in Turkije begeleidt.

"Net als Poetin doet Erdogan steeds meer alsof Europa en de Verenigde Staten een onzichtbare vijand zijn nu de kritiek op zijn autocratische beleid groeit. En dat terwijl Turkije eerder nog maar al te graag toe wilde treden tot de Europese Unie."

2. Alle organen die Erdogans streven naar meer macht kunnen blokkeren, zijn inmiddels aan banden gelegd.

De AKP marginaliseerde al het leger en beïnvloedt de bureaucratie. Alle onafhankelijke instanties zoals de rechterlijke macht, het openbaar ministerie en de centrale bank zijn beteugeld. En ook de mediavrijheid wordt steeds meer ingeperkt.

Volgens Erdoğan Aykaç, onderzoeker en docent internationale betrekkingen aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in Turkije, vreest de president iedereen die iets heeft aan te merken op zijn beleid. "Hij lijkt bang te zijn voor critici, hoe constructief ze ook zijn. Kritiek wordt gelijk als aanval gezien."

3. Dat de AK-partij gaat winnen is bijna zo goed als zeker. Belangrijker is wat de Democratische Volkspartij (HDP) gaat doen.
De HDP, een partij die samenwerkt met de Koerdische DBP maar zich als een brede linkse partij profileert, kan bepalend zijn voor de macht van de president. "Als zij bij de verkiezingen de kiesdrempel van 10 procent halen is het vrij onwaarschijnlijk dat de AKP de tweederdemeerderheid in het parlement haalt", zegt Aykaç.

"Dan zal Erdogan de door hem gewenste hervormingen niet zomaar kunnen doorvoeren. Met 60 procent van de zetels zal hij dit doel alsnog met een referendum proberen te bereiken. Maar met de HDP in het parlement is de kans dat dit gaat lukken eveneens klein."

Feit is dat veel Koerden die voorheen op de AKP stemden, nu voor de HDP kiezen, omdat de regering zich vorig jaar terughoudend opstelde rond de steun aan Koerdische troepen in de strijd tegen Islamitische Staat in de Syrische stad Kobani.

Aykaç: "Eerder stemden conservatieve Koerden op de AKP vanwege haar islamitische en conservatieve achtergrond, maar vanwege Kobani zijn veel van die stemmers teleurgesteld."

Toch zal de AK-partij nog kunnen rekenen op een grote aanhang, al was het maar omdat de Turkse economie onder haar beleid stabiel is gebleven. Volgens econoom Sakar is dat voor veel mensen het belangrijkst.

"Onder de AKP groeide de middenklasse en urbaniseerde het land, maar de werkende klasse profiteert het minst van de gewonnen welvaart. Toch hebben ook die mensen geld in hun portemonnee en de angst bestaat dat die stabiele economie verdwijnt zodra de regering een coalitie moet maken. Dat gebeurde namelijk ook vóórdat de AKP aan de macht kwam."

4. Voor Erdogan is het nu dus erop of eronder. Al weken voert hij een felle campagne.

Hoewel hij zelf niet eens verkiesbaar is, lijken de parlementsverkiezingen vooral om Erdogan te gaan. Om de HDP geen kans te geven heeft de president zich de afgelopen tijd op de campagne geworpen en kwam hij bij elk gesprek op televisie en bij politieke bijeenkomsten opdraven.

"Ik sta op gelijke afstand van alle partijen, maar er ligt er maar één echt nauw aan m'n hart", liet Erdogan keer op keer weten. Kritiek over dat zijn partijdigheid als president in strijd is met de grondwet, schut hij telkens schouderophalend van zich af, schrijft CTVNews.

Dat zijn verkiezingsstrijd megalomane trekjes heeft gekregen bleek eind vorige maand toen Erdogan, ter viering van de overwinning op Istanbul door het Ottomaanse rijk 562 jaar geleden, 's werelds grootste poster ooit in Istanbul onthulde. Samen met premier Ahmet Davutoglu prijkt de president op het gigantische affiche, waarmee het duo gelijk een notering in het Guinness Book of World Records behaalde.

5. Mocht de HDP de kiesdrempel niet halen, dan zal er een chaos in Turkije ontstaan.

"Het zal in ieder geval erg onrustig worden", denkt Aykaç. De HDP maakt zich als enige partij sterk voor de Koerdische kwestie en is actief betrokken bij het vredesproces met de PKK.

Aanvankelijk wilde de PKK een onafhankelijk Koerdistan in het zuidoosten van Turkije en delen van de omliggende landen waar Koerden een meerderheid vormen. Hiervoor begon het vanaf 1984 een strijd waarbij tienduizenden mensen zijn omgekomen.

Begin deze eeuw liet de PKK de eis voor onafhankelijkheid varen. De PKK heeft enkele jaren geleden laten weten de wapens te willen inleveren in ruil voor meer politieke en culturele rechten voor Koerden.

Als de HDP zondag niet die 10 procent haalt, worden de Koerden, de grootste minderheid van het land, niet vertegenwoordigd in het parlement.

Aykaç: "De politieke druk om vrede te realiseren met de PKK zal dan bij de AKP verdwijnen en dat zal leiden tot grote spanningen in de samenleving. Zo zal het conflict verder aanwakkeren en op lange termijn kan dit leiden tot grote chaos."

Mocht de HDP wél in het parlement komen zal volgens Aykaç de macht van Erdogan hoe dan ook verzwakken. "Hij is dan voor het eerst afhankelijk van de oppositie en misschien moet hij wel een coalitie vormen. De uitslag van zondag zal bepalend zijn voor de politieke koers van Turkije voor de komende tien, twintig jaar."