Liza Titawano

De tolerantie van Nederland wordt momenteel zwaar op de proef gesteld. Verschillende problemen in de maatschappij leggen onderhuidse irritaties bloot. Filosoof en Denker des Vaderlands Marli Huijer bespreekt met NU.nl een paar gevoelige onderwerpen.

"We kloppen ons al heel lang op de borst met dat we zo tolerant zijn, en dat is denk ik wel terecht", stelt Huijer.

"Dit begon al met de religieuze pluriformiteit uit de zeventiende eeuw, de verzuiling en later in de jaren zestig heerste er een enorme tolerantie ten opzichte van vrije seksualiteit, homoseksualiteit en alcoholgebruik. Sinds de opkomst van Pim Fortuyn staat ons tolerante imago sterk ter discussie, maar ik vraag me af of Nederland echt zo intolerant is."

Volgens Huijer is er een breed spectrum waarin je tolerantie op verschillende manieren kunt benaderen. "Zoals de Amerikaanse filosoof Michael Walzer ook schreef: in het ene geval trekken mensen zich in eigen kring terug, eigenlijk zoals je dat in Nederland ook zag met de verzuiling. Iedereen behoorde tot een bepaalde zuil en wist weinig van de ander en kon zo vreedzaam naast elkaar leven."

"In een ander geval, zoals rond het gedogen van druggebruik, stonden mensen met verschillende leefstijlen onverschillig tegenover elkaar. De meer positieve variant is dat je enthousiast wordt van andere culturen en leefwijzen en er nieuwsgierig naar bent.”

Waar moeten we voor uitkijken?

"Voor de lege tolerantie. Je erkent elkaar, maar ondertussen is er een sociale en economische ongelijkheid die al die prachtige bedoelingen ondermijnt. Dat zie je tegenwoordig bijvoorbeeld bij de kansen op een baan. Ik kan mijn studenten, of ze nu Turkse, Marokkaanse, Nederlandse of Surinaamse ouders hebben, allemaal dezelfde opleiding meegeven."

"Maar als vervolgens degene die Suleiman heeft geen baan krijgt terwijl hij in zijn sollicitatiebrief precies dezelfde dingen schrijft als Harm-Jan, dan is al de tolerantie voor andere culturen in feite leeg. Tolerantie is een prachtig moreel ideaal, maar het moet gepaard gaan met een politiek streven naar het geven van gelijke kansen."

Hoe tolerant zijn we tegenwoordig ten opzichte van religie vergeleken vroeger?

"Katholieken, protestanten en humanisten zijn toleranter naar elkaar dan ten tijde van de verzuiling. Christenen zijn al tientallen jaren actief in het opzetten van interreligieuze dialoog met moslims. Nederlanders in het algemeen staan echter huiverig tegenover de islam, dat lijkt op de wederzijdse huiver van katholieken en protestanten ten tijde van de verzuiling."

"Maar eigenlijk is die koudwatervrees nergens op gebaseerd. We hebben in 2004 de moord op Van Gogh gehad; maar met meer dan 900.000 moslims heeft Nederland nog nooit te maken gehad met grootschalig geweld of democratie ondermijnende activiteiten. Je zou zeggen dat er daarom geen reden is intolerant te zijn."

Toch lijkt die tolerantie momenteel ver te zoeken.

"Als we kijken naar de Monitor Moslimdiscriminatie die in maart van dit jaar naar buiten kwam blijkt inderdaad dat het incidenten ten opzichte van moslims toeneemt. Dan gaat het om brandstichting, maar ook het aantal vijandelijke reacties ten opzichte van moslims is behoorlijk hoog. En in het onderwijs, voornamelijk in de kleinere steden wordt aardig wat islamofobie gemeten."

Is de Zwarte Pieten-discussie zijn we ook weinig verdraagzaam naar elkaar.

"Daaronder ligt een politiek probleem, daar ligt behoorlijk wat ongelijkheid als het gaat om diversiteit. We hebben op dit moment weinig mensen met verschillende huidskleuren in de Tweede Kamer en ik vraag me af of de verschillende culturen die er in Nederland leven wel even goed vertegenwoordigd zijn in de hogere regionen. Maar door vanuit verschillende culturen met elkaar in gesprek te gaan leer je pas de verschillende perspectieven kennen."

"Dus als je een homogeen universiteitsbestuur hebt, is de verleiding groot geen rekening te houden met die andere perspectieven. Dat is een vorm van discriminatie omdat je daarmee mensen uitsluit. Dat maakt het lastig om een ander perspectief, zoals een andere opvatting van de Zwarte Pieten-traditie, in het publieke domein te brengen. Onder meer dankzij sociale media heeft de Zwarte Piet-discussie pas de laatste jaren een grotere rol gekregen in het maatschappelijk debat, terwijl het vraagstuk al lang bestaat."

In het vluchtelingendebat liggen de opvattingen nogal uiteen. Aan de ene kant schieten de hulpacties uit de grond en aan de andere kant is er veel verzet tegen de komst van azc’s.

"In sommige uitingen (als het gaat om de opvang van vluchtelingen in Nederland, red.) wordt de vluchteling helemaal niet meer als een mens gezien. Als je er vanuit gaat dat een vluchteling de eerste de beste vrouw aanrandt, ga je er vanuit dat vluchtelingen beesten zijn. Dat is een vorm van diepe intolerantie. Alle waarden die wij als mensheid hebben opgebouwd en die maken dat we in staat zijn vreedzaam samen te werken, haal je onderuit. Dan loop je het risico dat je zelf je menselijkheid verliest, dat je zelf onbesuisd gaat staan schreeuwen achter in een zaal in Steenbergen (tijdens de inspraakavond over de komst van een azc, red.).

Als ik het zo aanhoor is het met de tolerantie niet meer zo goed gesteld in Nederland.

"Ik ben daar niet zo negatief over. De tolerantie wordt op dit moment enorm uitgedaagd, maar door onze lange historie die we op dat gebied hebben opgebouwd en die in onze samenleving en omgangsvormen zit ingebed, gooien we onze tolerantie niet van de ene op de andere dag overboord."

"Er moet heel veel aandacht aan worden besteed en er moet voortdurend aan worden gesleuteld, maar de deelname aan een actief wereldburgerschap wordt zo steeds opnieuw aan nieuwe generaties overgedragen. Dit beschermt ons en daardoor zie je dat er steeds weer individuen en groepen zijn die wél openstaan voor bijvoorbeeld vluchtelingen. Zelfs als die intolerantie door de politiek wordt ondersteund.”

Moet onze premier hier een goed voorbeeld geven als leider van ons land?

"Het vluchtelingenvraagstuk is op dit moment een praktisch vraagstuk dat moet worden uitgevoerd, zo hebben we dat in internationale verdragen en binnen de Europese Unie nu eenmaal afgesproken. Staatssecretaris Klaas Dijkhoff laat hierin zowel politiek-, moreel- als juridisch leiderschap zien, maar Rutte is hierin nauwelijks te zien."

"Hij zou zich minder met het belang van de VVD bezig moeten houden, en meer moreel en politiek leiderschap moeten tonen. Bij wijze van spreken wekelijks uitleggen hoe het in de praktijk wordt opgelost, dat zal een hoop onduidelijkheid bij bezorgde burgers wegnemen en daardoor meer begrip voor elkaar creëren."

Is de politiek in het verleden beter een voorbeeld geweest voor tolerantie?

"In de jaren negentig werd er met het Grotestedenbeleid meer ingezet op de integratie van minderheden, op het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid en positieve actie om discriminatie te voorkomen. Het behoud van een eigen identiteit werd losgelaten en er werd meer gestreefd naar diversiteit. In die tijd werd door Frits Bolkestein en anderen echter ook de alarmbel over de multiculturele samenleving geluid. Pim Fortuyn wakkerde dat tegengeluid later flink aan."

Hebben huidige politici niet al lange verzaakt een goed voorbeeld te zijn?

"In de landelijke politiek wel. Daar zie je dat de waan van de dag, het streven om veel stemmen te winnen, belangrijker is dan het bedrijven van goede politiek. Dat is sinds Fortuyn en Wilders. Het trekt klaarblijkelijk stemmen om een intolerant geluid te laten horen."

"Er zou meer gekeken moeten worden naar de burgemeesters van de grote steden. Burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam sprak afgelopen zomer nog over hoe je op een tolerantie manier samen kunt leven. Hij is een schoolvoorbeeld van hoe politici meer te werk zouden moeten gaan."

Dit artikel is gepubliceerd op NU.nl