Liza Titawano

Volgend weekeinde is het een jaar geleden dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de ebola-uitbraak uitriep tot internationale medische noodtoestand. Tot op de dag van vandaag is de epidemie nog steeds niet bestreden.

De afgelopen weken is het aantal besmettingen van ebola in de West-Afrikaanse landen Sierra Leone en Guinee gezakt naar zo'n dertig per week. Bovendien meldde de WHO vrijdag dat er "goede resultaten" zijn geboekt bij de ontwikkeling van een vaccin. De test met het medicijn wordt uitgebreid en meer mensen worden preventief ingeënt.

Vergeleken met vorig jaar zomer, toen er wekelijks honderden mensen besmet raakten en er geen zicht was op een medicijn, lijkt de epidemie op zijn retour, maar hulporganisaties waarschuwen dat het gevaar van verspreiding nog steeds op de loer ligt.

"Kleine fouten kunnen grote gevolgen hebben", meent José Hulsenbek, landencoördinator van Artsen zonder grenzen in Sierra Leone, tegenover NU.nl. "Het hoeft maar één keer te gebeuren dat een kliniek niet herkent dat een zieke ebola heeft, en er zijn direct nieuwe mensen besmet."

De eerste verschijnselen van ebola gaan meestal gepaard met hoofdpijn, keelpijn en koorts, symptomen die gemakkelijk verward kunnen worden met andere ziekten. Hulsenbek vertelt vanuit haar standplaats in Freetown, de hoofdstad van Sierra Leone, over de telefoon over een incident in het Bobali-district waarbij iemand zich niet lekker voelde en terug ging naar zijn dorp. Daar bezocht hij een traditioneel geneesheer. Pas toen hij overleed bleek dat de man ebola had. In de tussentijd had hij zowel de geneesheer als andere mensen besmet.

Sociale kant

Waar de hulporganisatie normaal enkel bezig is met de medische kant van ziektes, moet nu ook aandacht worden besteed aan de sociale kant ervan. Wie heeft met wie contact gehad en waar zijn die mensen vervolgens heen gegaan?

Hulsenbek: "Dat maakt dat de bestrijding van de ziekte heel anders verloopt dan bij andere epidemieën. We moeten ongelooflijk veel aandacht besteden aan de contacten onderling en een mogelijk besmet persoon moeten we vervolgens 21 dagen (de incubatietijd van ebola, red.) monitoren. Dat lijkt gemakkelijk, maar dat is niet per definitie zo binnen een cultuur waarbij mensen vaak onderweg zijn om in hun levensonderhoud te voorzien."

Zo hebben inwoners van Sierra Leone steeds meer moeite met de quarantaine waarin ze moeten blijven als ze in contact zijn geweest met een besmet persoon. "Je mag geen contact hebben met familieleden en er moet telkens genoeg voedsel voor handen zijn. Het komt niet vaak voor dat mensen opgeven, maar er wordt wel veel over gepraat. Met maatschappelijk werkers proberen we mensen te ondersteunen in hun periode van afzondering."

Bovendien zijn mensen inmiddels geneigd hun leven weer zoveel mogelijk op te pakken. "Kinderen moeten naar school, families moeten overleven. Helaas worden ze dus vaak verrast als er dan toch plotseling een nieuw geval is."

Liberia

Door bovengenoemde risico's is een land niet zomaar ebola-vrij. Onlangs kwam in het nieuws dat Liberia, na een aantal weken weer zieke gevallen te hebben geteld, weer ebola-vrij is verklaard. "Maar eigenlijk klopt dat niet", stelt Carla Brooijmans, ebola coördinator van het Rode Kruis. "De laatste zieken mogen dan wel het ziekenhuis gezond hebben verlaten, er zijn nog steeds mensen die mogelijk besmet zijn en zolang daar nog geen uitsluitsel over is, valt niet te stellen dat Liberia ebola-vrij is."

Pas als er 42 dagen, twee keer de incubatietijd, niemand positief is getest op ebola, dan is een land vrij van de dodelijke epidemie.

"Maar ook dan is het werk nog niet af", zegt Brooijmans. "Als een land ebola-vrij is hebben we geen zieken meer waarvan we de contacten kunnen achterhalen. Dan moeten we dus actief op zoek naar mensen die de symptomen hebben, ook al gaat het om hoofdpijn of een algehele moeheid en lijkt het op malaria. Ook dan moeten zieken namelijk op ebola worden test."

Begrafenissen

Naast het opsporen en behandelen van de dodelijke ziekte, is het Rode Kruis ook druk met het coördineren van begrafenissen van overleden ebola-patiënten. Om verdere besmetting te voorkomen verlopen die volgens strikte regelementen. "Onlangs heeft de regering van Guinee bepaald dat elke overledene een begrafenis moet krijgen die ebola-proof is. Hierdoor hebben we het aantal hulpverleners in Guinee flink moeten opschalen."

En ook de zorg voor overlevenden en nabestaanden vraagt tijd. Mensen die de ziekte overleven kampen volgens Brooijmans regelmatig met oogproblemen, gewrichtspijn en hoofdpijn. Bovendien hebben ze vaak last van een stigma en sluiten anderen ze uit angst voor besmetting buiten. "Veel mensen denken dat de epidemie al lang voorbij is omdat je er niet meer zoveel van hoort, maar voorlopig is er nog heel werk te doen."

Bijzondere epidemie

Inmiddels zijn er sinds de uitbraak van ebola in december 2013 in Guinee meer dan 27.784 mensen besmet geraakt, zeker 11.294 geregistreerde gevallen daarvan zijn inmiddels overleden. Onder de hulpverleners raakten zeker 869 besmet en minstens 507 van hen overleefden dit niet.

Wat betreft landencoördinator Hulsenbek is ebola een bijzondere epidemie als het gaat om grootte en vorm. "Normaal gesproken spelen epidemieën zich voornamelijk in dorpen af en zijn ze gemakkelijk te bestrijden, maar ebola drong door tot in de steden. Hoe bestrijd je een ziekte als die zich in een gigantische sloppenwijk verspreidt?"

De vraag is dan ook hoe je omgaat met de nasleep van een dergelijk grote epidemie. Volgens Hulsenbek moet er een hele cultuuromslag plaatsvinden om nieuwe uitbraken te voorkomen. "Dat is niet gemakkelijk, bepaalde tradities zitten heel diep. Bijvoorbeeld het aanraken van de dode tijdens een begrafenis, het beste is dat dit in de toekomst helemaal niet meer gebeurt."

En ook het gezondheidssysteem van onder meer Sierra Leone moet op de schop. "Er moet meer aandacht komen voor de kleine klinieken in afgelegen gebieden. Mocht daar iemand ziek worden, dan moet dat direct worden doorgegeven aan de grotere ziekenhuizen om goede bestrijding te organiseren en verspreiding tegen te gaan. Dat is bij deze uitbraak van ebola te laat gebeurd."

De informatie over het veelbelovende vaccin is pas na publicatie van dit artikel bekend geworden. Deze informatie is daarom niet voorgelegd aan de bronnen.